Er du uroa for nokon?

• Blåmerke, gjerne fleire stader på kroppen
• Brann- og kuttskadar
• Svimmelheit
• Problem med søvn og matlyst
• Vondt i magen
• Uro og irritabilitet
• Tristheit og tilbaketrekking
• Utagerande eller «pleasande» åtferd
• Sterke reaksjonar ved berøring
• Sårheit eller smerter i underlivet
• Gjentekne urinveisinfeksjonar, utflod eller blod
• Seksualisert åtferd
• Sjølvskading
• Hyppige legebesøk eller innleggingar på sjukehus (ofte med diffuse symptom)

Spør om kva som har skjedd, og ta vare på barnet medan du gjer det. Bruk barnets eigne ord, og ver nysgjerrig og utforskande i spørsmåla. Det er nok at du avdekkjer vald – barnet treng ikkje gå inn i mange detaljar.

Start gjerne med:

«Eg har lagt merke til at…»

Beskriv det du ser:

• du ofte har vondt i magen
• du verkar trøytt eller trist
• du har blåmerke på armen

Tips

• Gjenta det barnet seier
• Still opne spørsmål (ikkje leiande)
• Bruk støtteord som: «hmm…», «ja», «fortel», «fortel meir»
• Spør gjerne fleire gonger, og sei:
• «Eg er her – kom innom om du vil snakke med meg.»
• Avtal eit nytt møte med barnet

Når eit barn plutseleg fortel om hendingar heime

Inviter barnet til samtale og bruk opne, enkle spørsmål:

Eksempel på spørsmål

• «Då du sa det tidlegare i dag – kva meinte du då?»
• «Eg har ikkje vore der, fortel så godt du kan…»
• «Kva skjer vidare då?»
• «Du har fortalt meg om…»

Viktig å hugse

• Ver varsam og ikkje spør for detaljert.
  Det er politiet eller barnehuset som skal gjennomføre avhøyr og stille dei første detaljspørsmåla.
• Få barnet til å fortelje ope, utan press.
• Når barnet er ferdig, bekreft det barnet har sagt og tydleggjer at det er viktig.
• Ikkje lov barnet at du ikkje skal seie det til nokon.
  Forklar at du må snakke med andre vaksne om det barnet har fortalt.

Hugs også

• Du kan drøfte saka anonymt med barnevern, krisesenter eller politi.
• Ved mistanke om vald eller overgrep mot barn skal IKKJE føresette kontaktast.

Akutt

• Varsle politiet umiddelbart
• Varsle barneverntenesta eller barnevernsvakta samtidig
• Vurder om barnet skal til lege for å sikre bevis.
  Din plikt er å handle – politiet vil etterforske og sørgje for avhøyr ved barnehus.

NB! Ved mistanke om vald eller overgrep mot barn skal IKKJE føresette kontaktast.

Bekymringsmelding

Send melding til barneverntenesta. Meldinga skal innehalde:

• Personalia
• Årsaka til bekymringa
• Beskriving av kva du har sett, høyrt eller observert – og når
• Kontaktperson og kva som allereie er gjort

Barnevernet gir tilbakemelding når meldinga er mottatt og undersøking er avslutta.
Som venn eller nabo får du berre vite om meldinga er mottatt.

Hugs!

• Du skal berre melde frå om bekymringa di.
  Det er barnevernet som undersøker og avgjer vidare tiltak.
• Er du usikker? Ring barneverntenesta for anonym drøfting.
• Blir saka henlagt, men valden held fram?
  Send ny melding til barnevernet. Dei kan ha fått fleire bekymringsmeldingar.

Ver merksam på risikofaktorar

• Samlivsbrot
• Arbeidsløyse
• Sjukdom
• Trygd
• Rusmisbruk i familien

• Sår og blåmerke
• Brann- og kuttskadar
• Sjølvskading
• Svimmelheit
• Konsentrasjonsproblem
• Søvn- og spiseproblem
• Uro eller utagerande åtferd
• Unnvikande haldning
• Nedstemtheit og isolasjon
• Irritabilitet
• Avtalar blir ofte endra
• Personen motset seg hjelp som krev innsyn i familien
• Partner er ofte med på avtalar
• Hyppige legebesøk med diffuse symptom
• Sterke reaksjonar ved berøring
• Bruk av rusmiddel

Prøv å få til ein dialog slik at personen kan erkjenne situasjonen.

Start gjerne med:

• «Eg har lagt merke til at…»

Beskriv det du ser:

• det verkar som du ofte er mykje borte frå jobb
• du verkar sliten
• du har blåmerke på armen

Hald fram med:

• «Dette gjeld kanskje ikkje deg, men mi erfaring er at mange som ikkje har det så greitt heime kan få slike plager. Kva tenkjer du om det?»
• «Korleis har du det heime?»

Tips

• Unngå å bruke ordet vald
• Still opne spørsmål (ikkje leiande)
• Bruk aktiv lytting, til dømes:
  «hmm…», «fortel meir om det…», «beskriv», «kva gjorde du?», «kor var du?», «korleis opplevde du det?»
• Gjenta nøkkelord i det som blir sagt
• Unngå vurderingar som «Oi, så forferdeleg»

Korleis viser valden seg?

• Slag, truslar, seksuell tvang
• Lugging, brenning, ydmyking eller latterleggjering
• Manglande råderett over eigne pengar
• Nekta kontakt med familie og vener
• Øydelegg ting personen er glad i
• Mishandling av kjæledyr
• Tvangsekteskap eller kjønnslemlesting

Kor alvorleg er valden?

• Når skjedde dette sist?
• Beskriv kva som skjedde
• Er du redd noko skal skje framover?
• Er det fare for liv og helse for deg eller barna dine?
• Har du tidlegare vore i kontakt med politiet eller krisesenter?

Risikofaktorar

Samlivsbrot, tidlegare valdsepisodar, tilgang til våpen, arbeidsløyse, økonomiske vanskar, sjukdom og rusavhengigheit kan bety auka risiko for grov vald og partnardrap.

Praktisk råd

Be den som er utsett for vald om å skrive ned kva som har skjedd og skjer, med tidspunkt og stad.

Akutt

Ved alvorlege truslar eller fysiske skadar etter vald og overgrep:

• Ring politiet for å hindre nye akutte overgrep.
  Fortel kva du har sett og kvifor du er redd for nye overgrep (avvergingsplikta).
  Den som er utsett for vald kan anmelde, eller politiet kan ta ut offentleg påtale.
• Ved mistanke om valdtekt:
  Kontakt Overgrepsmottaket i Haugesund (46 92 91 30) eller Legevakta (116 117) for undersøking og sporsikring.
  Unngå kroppsvask før undersøkinga.
• Tilby den voldsutsette å ta kontakt med Krisesenter Vest.

Målet

Motiver den som er utsett for vald til å kontakte hjelpeapparatet.

Praktiske råd

• Anonym drøfting: Er du usikker? Ring krisesenter eller politi og drøft saka anonymt.
• Informasjon: Hjelp personen med å finne informasjon om hjelpetilbod.
• OBS! Har barn vore vitne til vald?
  Send bekymringsmelding til barnevernet. Å vere vitne til vald har like alvorleg effekt som å sjølv bli utsett.

Rettleiingssamtale på krisesenter

Krisesenteret kan:

• Hjelpe med å vurdere tryggleik
• Gi råd om anmelding
• Tilby samtalar og rettleiing for å stoppe vald

Du treng ikkje bu på krisesenteret – det finst tilbod om jamlege samtalar i ein vanskeleg fase.

• Depresjon, forvirring, angst og søvnmangel
• Spiseproblem og vekttap
• Manglande stell og omsorg for seg sjølv
• Sprikande forklaringar på hendingar
• Fall og beinbrot
• Auka etterspørsel etter medisinar
• Sosial isolasjon
• Merke på kroppen eller kleda
• Endringar i økonomi
• Uvanleg pengebruk
• Endring av testament
• Manglande eigedelar og verdisaker
• Øydelagde hjelpemiddel
• Hjelpeløyse og resignasjon
• Unngår kontakt med omsorgsgivar

Spør om kva som har skjedd, og sørg for at den eldre personen kjenner seg ivaretatt. Bruk personen sine eigne ord, og ver nysgjerrig og utforskande i spørsmåla.

Start gjerne med:

• «Eg har lagt merke til at…»

Eksempel på spørsmål

• Har du opplevd krenkingar eller truslar som mange eldre opplever?
• Er du redd for eller plaga av nokon du kjenner godt?
• Har nokon avgrensa kontakten din med andre?
• Bestemmer du over eigne pengar?
• Kva skjer når du og den som hjelper deg er usamde?
• Har nokon pressa deg til å gjere noko du ikkje vil?
• Har nokon hindra deg i å få nødvendig hjelp?
• Kjenner du deg trygg i ditt eige heim?

Tips

• Unngå å bruke ordet vald
• Still opne spørsmål (ikkje leiande)
• Bruk aktiv lytting, til dømes:
  «hmm…», «fortel meir om det…», «beskriv», «kva skjedde?», «kva gjorde du?», «kor var du?», «korleis opplevde du det?»
• Gjenta nøkkelord i det som blir sagt
• Unngå vurderingar som kan vere belastande, til dømes: «Oi, så forferdeleg»

Ver merksam

Oppførselen til ein eldre person kan ofte fortelje at noko er gale – sjølv om personen har forvirring eller demens.
Ta deg tid til å lytte, observere og vere oppmerksam.
Det viktigaste er å tru den eldre personen, sjølv om du ikkje ser det som skjer. Dette aukar sjansen for å oppdage og reagere.

Korleis viser valden seg?

• Kutt, snøringar, punksjonssår, opne sår
• Blåmerke, misfarging, svarte auge
• Brannskadar, beinbrot, hodeskade
• Hjelpeløyse – nøling med å snakke ope
• Forvirring eller desorientering
• Uforklarleg frykt
• Underernæring eller dehydrering
• Ubehandla medisinsk tilstand eller feil dosering av medisinar
• Uventa kjønnssjukdom eller infeksjonar
• Isolasjon frå vener og familie av omsorgsperson(ar)

Kor alvorleg er valden?

• Når skjedde dette sist?
• Fortel kva som skjedde
• Er det noko du er redd skal skje igjen, eller som plagar deg?
• Er du redd for livet ditt eller for andre?
• Har du tidlegare fortalt andre om dette eller fått hjelp?

Akutt

Det er skilnad mellom ein eldre persons valde åtferdsmønster og handlingar frå andre som forverrar situasjonen og helsa til den eldre.

Er du uroa eller har grunn til å tru at alvorlege truslar, vald eller overgrep skjer?
Gjer dette:

• Ring politiet for å hindre nye akutte overgrep.
  Fortel kva du har observert og kvifor du er uroa (avvergingsplikta).
  Den som er utsett kan anmelde, eller politiet kan ta ut offentleg påtale.
• Ved mistanke om seksuelle overgrep eller valdtekt:
  Kontakt Overgrepsmottaket eller Legevakta for undersøking og sporsikring.
  Unngå kroppsvask før undersøkinga.
• Tilby den valdsutsette å ta kontakt med Krisesenteret i Haugesund.

Målet

Motiver den eldre til å ta imot hjelp eller kontakte hjelpeapparatet.

Praktiske råd

• Anonym drøfting: Er du usikker? Ring krisesenter eller politi og drøft saka anonymt.
• Informasjon: Hjelp personen med å finne informasjon om hjelpetilbod eller med kontakt til hjelpeapparatet.
• Rettleiingssamtale: Inviter den eldre til samtale på krisesenteret.
  Krisesenteret kan:
  • Vurdere tryggleik
  • Gi råd om anmelding
  • Tilby samtalar og rettleiing for å stoppe vald
    Du treng ikkje bu på krisesenteret for å få hjelp.

Begrensa fridom

• Personen får ikkje delta i fritidsaktivitetar, sosiale samkomstar eller velje vener fritt
• Må alltid be om løyve for å gå ut eller delta i aktivitetar

Overvaking og kontroll

• Blir overvaka av familie eller andre, til dømes via telefon, sosiale medium eller fysisk oppfølging
• Må rapportere kvar dei er til ei kvar tid

Kontroll over klede og utsjånad

• Tvingast til å kle seg på ein bestemt måte, ofte grunngitt med kultur eller religion
• Får ikkje lov til å bruke sminke, bestemte klede eller frisyre

Manglande sjølvbestemming

• Har ikkje lov til å ta eigne val om utdanning, jobb eller kven dei skal gifte seg med
• Blir pressa til å følgje familien eller gruppa sine forventningar

Frykt for konsekvensar

• Er redd for å gjere feil eller bryte reglar fordi det kan føre til straff, truslar eller utestenging
• Viser teikn på angst, uro eller depresjon

Kjønnsdiskriminering

• Jenter og gutar blir behandla svært ulikt, med ulike reglar og forventningar
• Jenter får ofte mindre fridom og fleire restriksjonar

Isolasjon

• Har liten eller ingen kontakt med jamaldrande eller vaksne utanfor familien
• Får ikkje lov til å ha kjærast eller snakke med personar av motsett kjønn

Tvang eller press

• Opplever press til å følgje bestemte religiøse eller kulturelle normer
• Kan bli trua med vald, utstøyting eller æresrelatert straff

• «Er det nokre gonger du føler at du ikkje får bestemme over eigne val?»
• «Er det nokon som bestemmer mykje over kva du får lov til å gjere?»
• «Får du lov til å vere med på det du har lyst til, som fritidsaktivitetar eller å vere med vener?»
• «Er det nokon som bestemmer kva du skal ha på deg eller kven du kan snakke med?»
• «Korleis er det heime når du gjer noko familien din ikkje likar?»
• «Føler du at du må skjule ting for å unngå problem?»
• «Sjølv om du opplever at dette ikkje gjeld for deg, ønskjer du at eg gir deg informasjon om rettane dine likevel?»

Tips til samtalen

• Respekter grensene deira
• Tilby hjelp, men ikkje press
• Ver tålmodig og bygg tillit – inviter til fleire samtalar
• Opplys om lovverk og rettar

Akutt

Ved alvorlege truslar eller fysiske skadar etter vald og overgrep:

• Ring politiet for å hindre nye akutte overgrep. Fortel kva du har sett og kvifor du er redd for nye overgrep (avvergingsplikta). Den som er utsett kan anmelde, eller politiet kan ta ut offentleg påtale.
• Tilby den valdsutsette å ta kontakt med Krisesenter Vest
• Ta kontakt med barnevernsvakta. 

Målet

Motiver den som er utsett for vald til å kontakte hjelpeapparatet.

Praktiske råd

• Anonym drøfting: Er du usikker? Ring krisesenter eller politi og drøft saka anonymt.
• Informasjon: Hjelp personen med å finne informasjon om hjelpetilbod.
• OBS! Er det barn i heimen? Send bekymringsmelding til barnevernet. Å vere vitne til vald har like alvorleg effekt som å sjølv bli utsett.

Rettleingssamtale på krisesenter

Krisesenteret kan:

• Vurdere tryggleik
• Gi råd om anmelding
• Tilby samtalar og rettleiing for å stoppe vald. Du treng ikkje bu på krisesenteret – det finst tilbod om jamlege samtalar i ein vanskeleg fase.

Plutselege endringar i åtferd eller planar

• Personen trekkjer seg tilbake, verkar stressa eller deprimert
• Avlyser planar om utdanning, jobb eller fritid utan forklaring

Reise til utlandet under mistenkelege omstende

• Skal reise til heimlandet i skuleferien og verkar bekymra eller hemmelegheitsfull
• Veit lite om reisa eller seier at dei «må» dra

Sterk kontroll frå familie

• Får ikkje bestemme over eigne val, særleg når det gjeld kjærast, utdanning eller fritid
• Blir overvaka eller må rapportere alt dei gjer

Snakkar om ekteskap utan å ville det sjølv

• Nemner forloving eller ekteskap, men verkar ukomfortabel eller redd
• Sier at det er «bestemt» av familien
• Plutseleg ein ring på fingeren, men seier ingenting om det

Frykt for å skuffe familien

• Er redd for å gjere noko som går imot familien sine ønskje
• Snakkar om ære, skam eller konsekvensar ved å seie nei

Isolasjon og hemmeleghald

• Har lite kontakt med vener eller vaksne utanfor familien
• Unngår å snakke om heimen eller framtida

• «Om du kunne velje heilt sjølv – kva ville du gjort med framtida di?»
• «Har du nokon gong følt at du ikkje får bestemme over eigne val, som utdanning eller kven du skal gifte deg med?»
• «Er det nokon som har snakka med deg om ekteskap eller forloving, sjølv om du ikkje er klar for det?»
• «Skal du reise bort snart? Korleis kjenner du deg rundt det?»
• «Sjølv om du opplever at dette ikkje gjeld for deg, ønskjer du at eg gir deg informasjon om rettane dine likevel?»
• «Opplever du at du kan seie nei?»

Tips til samtalen

• Ver open om at du deler bekymringa med nokon (viktig for tillit vidare)
• Opplys om lovverk og rettar

Akutt

• Ring politiet dersom det trengst akutte tryggingstiltak eller for å avverge straffbare handlingar (avvergingsplikta).
• Dersom personen kan vere i akutt fare, må du sikre nødvendig oppfølging umiddelbart.
  Dette kan vere:
  • Plass på krisesenter
  • Botilbod i regi av barnevernet
  • Politibeskytting
  • Legehjelp

Er du i tvil?

• Spør: «Treng du hjelp med ein gong?»
• Be om rettleiing frå Kompetanseteamet mot tvangsekteskap og kjønnslemlesting

NB!

• Ring lokal barnevernteneste/barnevernsvakt dersom personen er einsleg mindreårig eller har medfølgjande barn og treng akutt plassering.
• Kontakt krisesenter ved akutt behov for trygg bustad (gjeld vaksne og eventuelt medfølgjande barn).
• Bistå personen med å få helsehjelp dersom det er aktuelt.
• Ved fortsatt bekymring: meld frå igjen.

Bakgrunnsopplysningar

• Jenta kjem frå eit land, ein region eller ei etnisk gruppe der kjønnslemlesting er vanleg.
• Mor eller eldre søstrer er kjønnslemlesta.
• Kort tid i Noreg (under 5 år).
• Jenta er i alder der kjønnslemlesting ofte skjer (varierer etter kultur og land).

Reise som skal skje

• Det er planlagt reise til heimlandet, særleg i skuleferiar.
• Foreldre ber om lengre ferie.
• Jenta skal reise åleine til slektningar.

Haldringar i familien

• Foreldre eller andre vaksne støttar praksisen.
• Det blir snakka om «å gjere jenta klar» eller «bli kvinne».

Konkrete opplysningar

• Jenta sjølv eller nokon nær henne seier at ho kan bli utsett.
• Det er mistanke om at inngrepet allereie har skjedd.

Teikn på at kjønnslemlesting kan ha skjedd

Desse teikna kan likne andre former for overgrep, og må vurderast med varsemd:

• Plutselege smerter i mage eller underliv.
• Vanskar med å gå, sitje eller tisse.
• Endra åtferd, som tilbaketrekking, uro eller tristheit.
• Fråvær frå skule etter reise.

• «Skal du reise bort i ferien? Korleis kjenner du det?»
• «Har nokon snakka med deg om å gjere deg ‘klar til å bli kvinne’ eller noko liknande?»
• «Er det noko du gruar deg til med reisa?»
• «Er det noko som skjer i familien eller kulturen din som du synest er vanskeleg å snakka om?»

Ved behov for akutt oppfølging

Ring politiet om det trengst akutte tryggingstiltak eller for å hindre straffbare handlingar (avvergingsplikta).

Dersom personen kan vere i akutt fare, må me sikre nødvendig hjelp med ein gong. Det kan vere behov for:

• plass på krisesenter
• botilbod frå barnevernet
• politibeskytting
• legehjelp

Om du er i tvil

• Spør: «Treng du hjelp med ein gong?»
• Be om råd frå Kompetanseteamet mot tvangsekteskap og kjønnslemlesting.

NB! Ring barnevernstenesta eller barnevernsvakta dersom personen er einsleg mindreårig eller har medfølgjande barn og treng akutt plassering.

• Kontakt krisesenter ved behov for trygg bustad (gjeld vaksne og eventuelle barn).
• Hjelp personen med å få helsehjelp om det trengst.
• Ved vidare bekymring: fortsett å melde frå.